Giữa đầu tháng 9, chị Lan ngồi trong ngôi nhà nhỏ ở quê nhà, bàng hoàng khi phát hiện ảnh của con gái trên mạng xã hội, cô bé mặc đồ hiệu và điều hành chiếc siêu xe, tự giới thiệu mình là con của một doanh nhân thành đạt.
Trâm Anh, con gái của chị Lê Thị Lan (45 tuổi, quê ở tỉnh Hưng Yên), rời quê đi Hà Nội học nghề và sau đó là lên TP HCM làm việc được 6 năm. Mỗi lần Trâm Anh gọi về, cô thường kể về công việc kinh doanh của mình nhưng không bao giờ có tiền để gửi cho mẹ. Chị Lan không sử dụng Facebook nên hoàn toàn không biết rằng con gái mình đang xây dựng hình ảnh một cuộc sống xa hoa trên mạng xã hội, dù Trâm Anh chỉ mới hoàn thành cấp 2. Cô thường xuyên xuất hiện bên siêu xe, mặc quần áo thương hiệu và ăn uống tại những nhà hàng sang trọng.
“Tôi shock và mất ngủ suốt mấy đêm qua. Tôi không thể hiểu tại sao con lại có thể như vậy”, chị Lan, người phụ nữ nông thôn, chia sẻ.
Tại Hà Nội, chị Thúy Hằng (43 tuổi) cũng đang lo lắng với hai đứa con yêu thích “sống ảo”. Chồng chị và chị làm công chức, thu nhập hàng tháng chỉ khoảng 30 triệu đồng. Để đáp ứng nhu cầu của hai con, chị Hằng thường xuyên phải vay tiền từ đồng nghiệp để trang trải học phí, chi phí sinh hoạt. Để tăng thêm thu nhập, chị còn bán hàng online nhưng hai đứa con lại tự xây dựng hình ảnh như con nhà giàu.
Con trai lớn đã tốt nghiệp đại học, con gái đã hoàn thành cấp ba. Khi chị Hằng gợi ý mua xe máy, xe đạp điện để con đi lại trong thành phố, nhưng chẳng ai chịu. “Chúng nó đi học, đi chơi đều chỉ lấy taxi. Không ai chịu học lái xe máy, chỉ chờ có xe ô tô thì mới muốn học bằng lái. Với tình hình kinh tế như vậy, mình phải chờ đến bao giờ mới có thể mua xe ô tô?”, chị than phiền.
Cậu con trai Huy Đạt đã tốt nghiệp hơn nửa năm nhưng không có dự định tìm việc làm. “Nếu chỉ làm nhân viên bình thường, kiếm vài chục triệu thì tôi không làm. Bố mẹ cho tôi tiền đi du học”, cậu nói.
Con gái thứ hai của chị Hằng cũng muốn đi du học vì “hầu hết các bạn cùng lớp đều có kế hoạch đó”. Sống trong một căn hộ tầm trung ở quận Đống Đa, nhưng cô luôn tự giới thiệu với bạn bè rằng nhà cô có biệt thự liền kề và một số tài sản bất động sản ở ngoại ô thành phố. Trên mạng xã hội, cả hai đứa con đều xây dựng hình ảnh là “hot boy”, “hot girl”, chụp hình ở các địa điểm sang trọng và thường xuyên xuất hiện cùng các người nổi tiếng.
Theo GS.TS Nguyễn Văn Dương, Giám đốc Viện Nghiên cứu Xã hội và Văn hóa (ISCH), trong bối cảnh cuộc sống kỹ thuật số ngày càng phát triển như hiện nay, hiện tượng thanh thiếu niên xây dựng hình ảnh “sống ảo” không phải là hiếm. Hầu hết các thanh thiếu niên thường chiếu một cái tôi cá nhân của mình lên mạng xã hội. Họ phải kiến tạo bản thân để phù hợp với các không gian ấy, dẫn đến sự phân mảnh của bản sắc cá nhân (cái tôi). Họ thường xuyên sống song song giữa hai cuộc sống khác nhau.
Báo cáo Digital 2021 của công ty quảng cáo kỹ thuật số We Are Social củng cố quan điểm này. Theo báo cáo, hơn 73% dân số Việt Nam sử dụng mạng xã hội, với nhóm tuổi từ 18 đến 34 chiếm tỷ lệ cao nhất, đây cũng là những nhóm tuổi thường xuyên trải nghiệm tình trạng sự phụ thuộc vào mạng xã hội.
Trong một khảo sát về đời sống xã hội năm 2022 tại TP HCM với hơn 2.200 thanh niên, có 96,5% cho biết họ sử dụng mạng xã hội. Nhiều người trẻ tham gia cùng lúc nhiều nền tảng khác nhau.
Đa phần thanh niên trong khảo sát làm công ăn lương (60,1%), chỉ có 0,8% làm chủ doanh nghiệp. Khi được hỏi về hình mẫu lý tưởng của bản thân, chỉ có khoảng 44% chọn “là chính mình”, phần còn lại muốn trở thành doanh nhân (23,25%), giáo viên/giảng viên (13,2%), công chức/lãnh đạo nhà nước (7,7%), nghệ sỹ/vận động viên (4,8%), chuyên gia trong các lĩnh vực như bác sỹ, kỹ sư, luật sư (4,5%), hoặc nhà hoạt động xã hội (2,4%).
Theo GS Nguyễn Văn Dương, ngoài tác động của mạng xã hội, cách cha mẹ nuôi dạy con bằng cách nuông chiều cũng góp phần biến người trẻ thành thế hệ “con cưng”, tập trung nhiều vào bản thân và quên đi việc phải hướng sự quan tâm tới người khác. Họ có cách nhìn thế giới riêng, có những đòi hỏi riêng, vượt quá những điều kiện hiện tại. Phía nhà giáo dục mà gia đình, cấp trường đang đứng trước một bài toán lớn: giúp thanh thiếu niên định vị bản thân, xác định mục tiêu của bản thân trong cuộc sống. “Nếu một cha mẹ có cách giáo dục và hành động đúng, đứa trẻ cũng sẽ học theo, làm theo. Nhà trường xây dựng được chương trình học thật, hoạt động xã hội ý nghĩa, thì học sinh sẽ cuốn theo các hoạt động đó, chẳng còn thời gian sống ảo nữa”, ông Minh nhận xét.
Giáo sư Lộc cho rằng: “sự trao đổi của các thành viên trong nhà, giữa người với người là cách giúp người trẻ hiểu rõ bản thân, dừng cảnh ‘có nhiều cuộc đời song song”.
Hiện tại, chị Lan vẫn đang lo lắng về con trai mình. Cô cảm thấy mình đã không thể giúp con trai hiểu rõ hơn về giá trị thực sự của cuộc sống và sự quan trọng của việc làm việc chăm chỉ, cống hiến trong công việc. Bài học lớn đối với chị Lan và nhiều cha mẹ khác là việc nuôi dạy con cái không chỉ đơn thuần là cung cấp vật chất mà còn là truyền đạt những giá trị sống, lòng tự trọng và trách nhiệm.
Với nỗ lực chân thành của mỗi gia đình và sự hợp tác của nhà trường, hy vọng rằng người trẻ sẽ có cơ hội phát triển bản thân một cách toàn diện, không bị mắc kẹt trong thế giới ảo của mạng xã hội mà thay vào đó là khát khao xây dựng một cuộc sống ý nghĩa và đáng sống trên nền tảng của sự thật và cống hiến.
